موسسه مطالعات و پژوهشهاي بازرگاني

مشخصات سند
نظرات

نويسنده سيدصالح اکبر موسوي
نويسنده منصور عسگری ارجنگی
نويسنده حسن حیدری
ويرايشگر
ناشر موسسه مطالعات و پژوهش‌هاي بازرگاني
كد AN-02-XXX-048
زمان انتشار دي 1402
شماره ثبت 5119

برای دریافت فایل ثبت نام کرده و یا وارد شوید

روسیه به عنوان پهناورترین کشور جهان و همچنین بزرگترین کشور جدا شده از اتحاد جماهیر شوروی شناخته می‌شود. این کشور، بعد از فروپاشی شوروی در ابتدای دهه 1990، تا رسیدن به وضعیت پایدار و تبدیل شدن به یک کشور مستقل، دچار بحران‌های ارزی متعددی شده و نوسانات بعضاً شدیدی را در متغیرهای بنیادی اقتصاد تجربه کرده است. وقوع بحران سه‌گانه ارزی، بانکی و بدهی در سال‌های ابتدایی استقلال روسیه (سال 1998)، منجر به نوسانات شدیدی در نرخ ارز این کشور شد و مقامات پولی وقت را مجاب کرد تا رژیم ارزی حاکم را به رژیم شناور ارزی تغییر دهند تا وضعیت عرضه و تقاضای بازار ارز، تعیین‌کننده نرخ ارز روبل در مقابل سایر ارزهای دنیا، به ویژه دلار آمریکا باشد. در سال‌های بعد از بحران، مقامات پولی روسیه کنترل‌ها و مداخلات گسترده‌ای را در نرخ ارز و حساب سرمایه، طی سال‌های ابتدایی قرن 21 انجام دادند. همچنین یک سبد ارزی دوگانه که متشکل از 55 درصد دلار و 45 درصد یورو بود، به منظور کاهش نوسانات روبل در مقابل سایر ارزهای اصلی، تشکیل دادند. در این بین، بحران بزرگ جهانی در سال 2008، همانند اغلب کشورهای دنیا بر اقتصاد روسیه نیز تاثیرگذار بود. بحران مذکور منجر به کاهش شدید قیمت نفت شد که این امر، به شدت تراز حساب جاری روسیه را تا سال 2013، پایین آورد و باعث خروج عظیم سرمایه گردید. در این بین، نرخ ارز روبل نیز دچار کاهش ارزش در برابر دلار شد. بانک روسیه برای مدیریت و کاهش اثرات بحران، تمرکز سیاستی خود را معطوف به تعدیل کاهش ارزش روبل قرار داد؛ که فشارهایی را برای بانک‌ها، بنگاه‌ها و خانوارهایی که بدهی‌هایی بر حسب ارزهای خارجی داشتند، تحمیل کرد. در ادامه بانک مرکزی روسیه با تغییر باند عملیاتی سبد ارزی دوگانه، و کاهش میزان مداخلات در بازار ارز داخلی، رسیدن به رژیم کاملاً شناور ارزی را در سال 2015 هدفگذاری کرد. از سال 2017 نیز که آغاز دوره اصلاحات اقتصادی در این کشور بود، تا سال 2022، اصلاحات متعددی را در قانون اولیه مقرارت ارزی روسیه، که در سال 2003 تصویب شده بود؛ اعمال کرد. شروع جنگ با اوکراین در فوریه 2022، مجدداً کشور روسیه را دچار مشکلات فراوانی کرد. ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های زیادی در قالب اقدامات ویژه اقتصادی، در خصوص ارتباط شخصیت‌های حقیقی و حقوقی کشور روسیه با سایر کشورهای غیردوست، از سوی مقامات اعمال شد. مشکلات در نقل و انتقال پول، الزام به تسلیم درآمدهای ارزی حاصله از قراردادهای تجاری و ... مواردی بودند که وقع جنگ فوق برای کشور روسیه به دنبال داشته است. نوسانات ارزی در طی سال‌های مورد بررسی در این گزارش، اقتصاد روسیه را مدام تحت تاثیر خود قرار داده است. مقامات پولی این کشور، برای مقابله با این نوسانات ارزی، سعی دارد معاملات تجاری خود را با ارزهایی غیر از دلار، با شرکای تجاری خود انجام دهند. روسیه که از بنیانگذاران کشورهای بریکس در سال 2009 است، اکنون سعی می‌کند با گسترش روابط خود با کشورهای عضو و همچنین ورود کشورهای دیگری نظیر ایران به این گروه، اقدامات حذف دلار یا به عبارت دیگر، دلارزدایی از مراودات بین‌المللی خود را با جدیت بیشتری دنبال کند. کشور روسیه به دلیل ارتباط تجاری با ایران، موضوع تحریم‌ها و نیز صادرکننده نفت بودن، شباهت‌هایی با اقتصاد ایران دارد. به نظر می‌رسد با توجه به شباهت‌های ذکر شده، برخی از سیاست‌های ارزی اجرا شده در روسیه، برای ایران نیز قابل استفاده باشد. به عنوان مثال، تشکیل سبد ارزی و تغییر باند آن در مواقع ضروری؛ استفاده از سیستم‌های الکترونیکی جهت رصد نقل و انتقال پول و گزارش موارد تخلف به سازمان‌های ذی‌ربط نظیر مالیات و گمرک، اتخاذ رویه‌های مشابه برای بازگرداندن ارز حاصل از صادرات برای ایران، کنترل ممنوعیت‌ها و محدودیت‌ها، اعمال تغییرات تدریجی در نرخ ارز و انعطاف‌پذیری آن و ... سیاست‌هایی هستند که می‌تواند در ایران نیز جهت کنترل بازار ارز استفاده کرد.