موسسه مطالعات و پژوهشهاي بازرگاني

مشخصات سند
نظرات

نويسنده خلیل حیدری
ويرايشگر
ناشر موسسه مطالعات و پژوهش‌هاي بازرگاني
كد AN-04-XXX-016
زمان انتشار مرداد 1404
شماره ثبت 5291

برای دریافت فایل ثبت نام کرده و یا وارد شوید

بهره وری و رقابت در صنایع کارخانه‌ای، مفاهیم درهم‌آمیخته‌ای هستند که نقش مهمی در موفقیت و پایداری بنگاه‌ها ایفا می‌کنند. تحقیقات رابطه پیچیده‌ای بین بهره‌وری و رقابت را نشان می‌دهد به این معنا که رقابت مستقیماً بر بهره‌وری صنایع از کانال‌هایی مانند تخصص و نهاده‌های مدیریتی تأثیر می‌گذارد. علاوه بر این، برنامه‌ریزی استراتژیک، نوآوری و فن آوری‌های مبتنی بر صرفه‌جویی در منابع به عنوان عوامل موثر بر بهره‌وری و رقابت در صنایع کارخانه‌ای شناخته می‌شوند. به طور کلی، مطالعات مختلف ارتباط مثبتی بین بهره‌وری و رقابت‌پذیری را تأکید می‌کنند و نیاز بنگاه‌ها را به افزایش مداوم بهره‌وری برای حفظ مزیت رقابتی در بازار ضروری می‌دانند. اما مفهوم بهره‌وری برای هر بنگاه به میزان تولید به ازای هر واحد نهاده یا کل نهاده‌ها (مانند نیروی کار یا سرمایه و از این قبیل) اشاره دارد. بنابراین بنگاه‌های با بهره‌وری بالا، هزینه‌های تولید پایین‌تری دارند و می‌توانند قیمت‌های رقابتی‌تری ارائه دهند. اما در بررسی بهره‌وری در یک صنعت دو مفهوم از بهره‌وری وجود دارد. مفهوم اول میانگین بهره‌وری صنعت است، که از میانگین بهره‌وری بنگاه‌های مختلف در داخل آن صنعت به دست می‌آید. مفهوم دوم که مفهوم جدیدی است با عنوان پراکندگی بهره‌وری بین بنگاه‌های فعال در یک صنعت است. این پدیده به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن، بهره‌وری بنگاه‌های مختلف در یک صنعت خاص به طور قابل توجهی با یکدیگر متفاوت باشد. به عبارت دیگر، در حالی که برخی از بنگاه‌ها در این صنعت با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، روش‌های نوآورانه و نیروی کار ماهر، به سطح بالایی از کارایی و تولید دست می‌یابند، بنگاه‌های دیگر به دلیل عوامل مختلفی مانند استفاده از فناوری‌های منسوخ، روش‌های سنتی تولید، عدم سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و یا عدم برخورداری از نیروی کار ماهر، با چالش‌های جدی در زمینه ارتقای بهره‌وری روبرو هستند. از این روی گزارش حاضر به مفهوم پراکندگی بهره‌وری بین بنگاه‌های فعال در صنایع مختلف در ایران می‌پردازد. پراکندگی بهره‌وری، نه تنها پیامدهای منفی برای بنگاه‌های کم‌کارآمد به همراه دارد، بلکه می‌تواند اثرات مخربی بر کل صنعت، اقتصاد و حتی جامعه به طور کلی داشته باشد. از جمله این پیامدها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: کاهش رقابت‌پذیری، کند شدن رشد اقتصادی، افزایش قیمت‌ها، نابرابری و از دست رفتن فرصت‌ها. برای دوری از این پیامدها یکی از کشورهایی که موفق عمل کرده کشور آلمان است. در نتیجه اقدامات این کشور، صنایع آلمان به یکی از رقابتی‌ترین و کارآمدترین اقتصادهای جهان تبدیل شده است. نتایج نشان می¬دهد بهره¬وری متوسط رشته¬ فعالیت¬های صنعتی کشور برای دوره 1395 تا 1399 تنها 70 است. به عبارت دیگر خروجی متوسط صنایع کشور از مصرف 100 واحد نهاد تنها 70 واحد می¬باشد. همچنین نتایج این گزارش از برآورد پراکندگی بهره¬وری کل عوامل تولید در صنایع کشور دلالت بر آن دارد که 15 صنعت از 23 صنعت کارخانه¬ای کشور(5/62 درصد) متوسط پراکندگی بالای 20 درصد دارند. اما برای ارزیابی دقیق¬تر مساله ابتدا بهره¬وری کل عوامل تولید به تفکیک رشته فعالیت¬های صنعتی در سطح کدهای 4 رقمی آیسیک بررسی می¬شود. سپس پراکندگی بهره¬وری در سطح صنایع با کدهای 2 رقمی آیسیک مورد بحث قرار می¬گیرد. نتایج دلالت بر آن داشت که 5 رشته فعالیت صنعتی (تولید دوچرخه و صندلی چرخدار معلولین؛ تولید انواع ساعت؛ تولید فراورده‌های پالایش شده نفت؛ تقطیر، تصفیه و ترکیب الکل سفید؛ تولید کودشیمیایی و ترکیبات نیتروژن) بیشترین بهره¬وری و 5 رشته فعالیت صنعتی (تولید سایرمحصولات فلزی ساخته شده طبقه‌بندی نشده درجای دیگر؛ تولید ابزار دستی موتوردار، تولید سایرماشین آلات باکاربرد عام؛ تولید پوشاک، به جز پوشاک از پوست خزدار؛ تولیدمواد ساختمانی از خاک رس؛ تولید سایر وسایل حمل و نقل طبقه بندی نشده در جای دیگر) کمترین بهره¬وری را دارند. رشته فعالیت¬های کارآمد، بهره¬وری بیشتر از 100 دارند در حالی که رشته فعالیت¬های کم¬کارآمد بهره¬وری زیر 50 درصد دارند. نکته با اهمیت آن است که ترکیب رشته فعالیت¬های با بهره¬وری بالا و پایین به گونه¬ای است که در هر دوسته هم بنگاه¬های کاربر و هم سرمایه¬بر هستند. به عبارت دیگر این اطلاعات اولیه نشان می‌دهد بهره¬وری رشته فعالیت¬های صنعتی ایران خیلی متاثر از سطح تکنولوژی تولید نیست. اگرچه بیان دقیق این مساله نیازمند مطالعات عمیق است. همچنین نمی¬توان بهره¬وری را به نوع محصول تولیدی (مصرفی نهایی یا واسطه¬ای) منتسب نمود. اما آنچه که در این مطالعه اهمیت دارد و هدف مطالعه بوده است، بررسی پراکندگی بهره¬وری رشته فعالیت¬های درون یک صنعت است، که برای این منظور شاخص پراکندگی بهره¬وری 23 صنعت کارخانه¬ای کشور با کدهای 2 رقمی آیسیک بررسی شد. نتایج نشان داد، کمترین پراکندگی بهره¬وری بین بنگاه¬های 5 صنعت (تولید مبلمان؛ تولید داروها وفراورده های دارویی شیمیایی وگیاهی؛ تولید فراورده‌های توتون و تنباکو؛ تولید سایر مصنوعات طبقه بندی نشده در جای دیگر؛ تولید کاغذ و فراورده های کاغذی) و بیشترین پراکندگی بهره¬وری بین بنگاه¬های فعال در 5 صنعت (تولید چوب وفراورده های چوب وچوب پنبه –به‌جزمبلمان - ساخت کالا از حصیر وموادحصیربافی؛ تولیدمحصولات فلزی ساخته شده، به جزماشین آلات وتجهیزات؛ تولید منسوجات؛ تعمیر ونصب ماشین آلات و تجهیزات؛ تولید سایر تجهیزات حمل و نقل ) وجود دارد. توجه به این نکته لازم است که پراکندگی بهره¬وری در 5 صنعت با بالاترین پراکندگی از متوسط پراکندگی بهره¬وری صنایع کشور هم بیشتر است. بر پایه تجربیات کشورهای مختلف و نتایج مطالعات گوناکون برای کاهش پراکندگی در صنایع کارخانه¬ای ایران ایجاد یک محیط رقابتی، حمایت از آموزش و مهارت آموزی، ترویج فرهنگ نوآوری، حمایت از سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، تقویت زیرساخت‌ها، ارائه مشاوره و حمایت از بنگاه‌های کوچک و متوسط توصیه می¬شود.